Termin „spójność społeczna” („kohezja społeczna”, „spoistość społeczna”) odnosi się do więzi łączących członków społeczeństwa. W teoretycznym kontekście pojawia się w debacie wokół stanowienia i podtrzymywania porządku społecznego, z uwzględnieniem zmian zachodzących w społeczeństwie. Chodzi o określenie, jak spoistość wyłania się i odtwarza w procesach zmiany społecznej oraz w jakich okolicznościach jest naruszana i osłabiana.

We współczesnej refleksji teoretycznej i praktyce badawczej spójność społeczną ujmuje się wskazując trzy główne obszary: (1) relacje społeczne (sieci, zaufanie do innych i akceptacja różnorodności), (2) poczucie przynależności (identyfikacja, zaufanie do instytucji i postrzeganie uczciwości) oraz (3) orientację na dobro wspólne (solidarność i chęć pomagania, szacunek dla reguł społecznych i partycypacja obywatelska).

Jest to dobry punkt wyjścia do analiz uwzględniających inne wymiary, zwłaszcza sferę podzielanych wartości, równości i nierówności oraz jakości życia. W badaniach empirycznych dominują podejścia ilościowe, począwszy od prostych analiz statystycznych, skończywszy na wyrafinowanych analizach konfirmacyjnych. Począwszy od lat 90. XX w. wzmaga się zainteresowanie problematyką spójności społecznej. Rosnąca liczba publikacji naukowych i dokumentów programowych (np. rządowych, samorządowych, OECD, Rady Europy etc.) świadczy o żywotności zainteresowania tą problematyką, zwłaszcza w obliczu wyzwań stojących przed współczesnymi społeczeństwami. Potwierdza to także wzrost zainteresowania tą tematyką w ostatnich latach, szczególnie na fali pandemii COVID-19.

Misja i cele Ośrodka

Podstawowym celem działalności Ośrodka jest realizacja, koordynacja, wsparcie i propagowanie interdyscyplinarnych prac analitycznych i badawczych prowadzonych na Uniwersytecie Warszawskim, które dotyczą spójności społecznej. Ośrodek nastawiony jest na realizację samodzielnych projektów badań podstawowych, wsparcie aktywności naukowo-badawczej pracowników i doktorantów w obszarze spójności społecznej, gromadzenie i opracowywanie danych i wyników badań oraz współpracę z innymi jednostkami badawczymi.

Główne typy aktywności:

(1) pogłębione analizy teoretyczne (z odniesieniem do filozofii i teorii społecznej): wskazanie teoretycznych podstaw spójności społecznej oraz odniesienie do szerszej koncepcji porządku społecznego i teorii więzi społecznych;

(2) studia metodologiczne i empiryczne: dopracowanie pojęcia spójności społecznej jako wielowymiarowego konstruktu w celu stosowania w badaniach empirycznych (ilościowych i jakościowych);

(3) wykorzystanie analiz teoretycznych i metodologicznych oraz wyników badań empirycznych do ewaluacji wdrażanych rozwiązań w obszarze polityk publicznych, a także w formułowaniu nowych (ogólnych i cząstkowych) rozwiązań służących propagowaniu spójności społecznej.

Dlaczego Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji?

Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji to miejsce analiz i badań interdyscyplinarnych. Osoby współpracujące z Ośrodkiem reprezentują różne dyscypliny naukowe, łączy je natomiast zainteresowane pryncypialnym podjęciem problematyki spójności społecznej.

Cztery podstawowe obszary refleksji teoretycznej i praktyki badawczej:

(1) relacje społeczne (sieci społeczne, zaufanie do innych, akceptacja różnorodności);

(2) poczucie przynależności (identyfikacja, zaufanie do instytucji, postrzeganie uczciwości);

(3) orientacja na dobro wspólne (solidarność, chęć niesienia pomocy, szacunek do innych, partycypacja obywatelska);

(4) odniesienie do innych wymiarów: sfery podzielanych wartości, nierówności i równości, jakości życia.

Kadra

Kadrę Ośrodka tworzą pracownicy Instytutu Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji i z innych jednostek na Uniwersytecie Warszawskim oraz współpracownicy spoza Uniwersytetu Warszawskiego.

Kierownikiem Ośrodka jest Aleksander Manterys (Zakład Socjologii Zmian Społecznych).

Szczegółowe obszary badawcze:

  • Zastosowanie spójności społecznej jako środka do analizy polityk publicznych.
  • Spójność społeczna w wymiarze przestrzennym.
  • Patologie społeczne a kohezja i integracja społeczna.
  • Religia i duchowość: kohezja/integracja – dezintegracja – pluralizm – różnorodność